Reageren? arbeidstijden@gmail.com
Inleiding
In ons voorbeeldbedrijf EKNERP zijn adviseurs van een werkgeversvereniging deze week langs geweest om een inleiding over ArbeidsTijdenManagement (ATM) te verzorgen. In deze visie op moderne arbeidstijden wordt vooral gekeken naar het optimaliseren van de bezetting. Over- en onderbezetting leiden tot leegloop en overwerk/inhuur en kosten daarmee geld. Geld dat prima uitgespaard kan worden door andere arbeidstijden. ATM heeft tot doel het op effectieve en efficiënte wijze afstemmen van werkaanbod en personele inzet in de tijd, rekening houdend met inzet in de tijd, in- en externe bedrijfsmatige eisen, sociale en persoonsgebonden wensen. Het effect van ATM is een stijging van de arbeidsproductiviteit doordat leegloop- en overuren worden geminimaliseerd en er een vermindering van de beheerslasten plaats vindt. ATM leidt met andere woorden tot (grote) financiële voordelen. Niet alleen kan flexibeler gereageerd worden op klantenwensen doordat werklast en bezetting sneller mee ademen met de vraag, maar het zelfde werk kan door minder mensen gedaan worden doordat de werkgever minder leegloop- en overuren moet inroosteren. Een dikke plus dus voor de werkgever.
Zijn er ook zulke plussen voor werknemers?
Volgens de ATM adviseur wel. De nieuwe roosters leiden tot een evenredige verdeling belasting, (uitbreiden) zeggenschap over de eigen werktijden, een (toename) van de voorspelbaarheid van de werktijden en betere afstemming en combinatie van werk(last) en sociale voorkeuren. Bovendien nemen de overtredingen van de ATW af.
Maar klopt dit wel?
Uitbreiding van zeggenschap?
De uitbreiding van zeggenschap wordt in een ATM bijvoorbeeld vorm gegeven door het instellen van klankbordgroepen waarin een aantal werknemers (zonder last of ruggespraak) mee kunnen kijken, analyseren en denken over de werklast, optimale personeelsbezetting en bijbehorende werktijden. Veelal is de uitkomst een aantal keuzemogelijkheden in roosters (2 tot 5 opties). Het personeel kan dan kiezen welke optie zij het prettigst vinden.
Lijkt mooi, maar een Amerikaans onderzoek onder een kleine 20.000 brandweerlieden toonde meer tevreden werknemers als zij inspraak hadden bij een roosterwijziging, zelfs als het nieuwe rooster vanuit gezondheidkundig perspectief er niet op vooruit ging! Uit ander onderzoek blijkt dat een geforceerde implementatie van een rooster leidt tot stress en een slechtere werkmotivatie. Omgekeerd resulteert invloed op het rooster en werktijden in een betere slaap en welzijn. Deze effecten staan los van de feitelijke kenmerken van de roosters. Door in ATM een proces van inspraak op te zetten raken werknemers met andere woorden vanzelf beter in hun vel. Een inspraakproces en een keuzemogelijkheid is vooral een psychologisch proces wat leidt tot vergroting van het draagvlak voor het te draaien van het rooster. Het is geenszins noodzakelijk dat het betreffende rooster beter of grotere voordelen voor werknemers hoeft op te leveren. Het inspraakproces van een ATM project is misschien wel meer een zoetje voor werknemers dan daadwerkelijke vergroting van zeggenschap over de eigen werktijden.
De speelruimte is door de werkgever vastgesteld!
Ten tweede moet men beseffen dat de verschillende roosteropties in een ATM traject ALTIJD leiden tot minimaliseren van leegloop en overwerk en besparing van kosten. ATM roosters worden ALTIJD binnen de door de werkgever gestelde belangen, normen en kaders ontwikkeld. Roostervoorstellen die niet of onvoldoende passen binnen de werkgeversdoelstellingen zullen geen kans maken. Een plus voor werknemers kan alleen bereikt worden binnen de door de werkgever geboden en voorgeschreven speelruimte.
Zeggenschap over ATV-dagen verdwijnt.
Ten derde leiden ATM roosters veelal tegelijkertijd tot het afschaffen van ATV-dagen en daarmee tot een AFNAME van zeggenschap van werknemers.
Veel bedrijven werken (nog) met 40 urige roosters, gebaseerd op een werkweek van 5 werkdagen van 8 uur. De arbeidsduur is in de meeste CAO's lager en daardoor ontstaan ATV-dagen. Je werkt in het reguliere rooster elke week gemiddeld teveel uur. Ter compensatie krijg je extra vrije (ATV) dagen. Bedrijven maken diverse afspraken over de inroostering van ATV-dagen. Ze worden ingezet om bijvoorbeeld een collectieve stop tijdens de kerst in te roosteren. Maar in de meeste situaties hebben werknemers zeggenschap over de inroostering van (een deel van) hun ATV-dagen.
In een ATM visie zijn deze ATV-dagen vooral een kostenpost. Door opname van ATV ontstaat een gat in de personeelsbezetting en moeten er extra maatregelen genomen worden om de bezetting op peil te houden. Veel beter is om de ATV dagen te plannen als er minder werk is. Tijdens de leegloop dus. Een ATM adviseur gebruikt ATV dagen ALTIJD om leegloopuren af te vullen.
De voordelen voor de werkgever zijn bijzonder. Niet alleen ontstaan er geen bezettingsproblemen bij ATV - nee sterker -, ATV uren lossen een bezettingsprobleem op. Door het wegroosteren van ATV in leegloopperioden verdwijnt een bron voor stuwmeren van vrije dagen. En de personeelsformatie kan uiteindelijk VERKLEIND worden. Immers tijdens een ATV dag is er geen herbezetting meer nodig.
ATM draait daarmee de oorspronkelijke doelstelling van ATV om. In plaats van uitbreiding en/of behoud van werkgelegenheid leidt de ATM inroostering van ATV tot inkrimping van de vaste formatie.
Werknemers voelen vooral het verlies van zeggenschap over hun vrije tijd. ATV dagen worden gebruikt om de afstemming tussen werk en prive te verbeteren. Deze mogelijkheid verdwijnt in ATM roosters.
Evenredige belasting?
Ook zijn vraagtekens te zetten bij het mogelijke voordeel van een evenredige verdeling van de belasting van roosters.
ATM roosters zorgen voor een optimale verdeling van personeel over de pieken en dalen in de werklast. Er zijn altijd (net) genoeg mensen om het werk te doen. Werknemers klagen in ATM roosters over toegenomen werkdruk. Er moet ALTIJD hard gewerkt moet worden. Zeker als het bedrijf te snel of te hard knijpt op de personeelsbezetting om de financiële voordelen van ATM snel te incasseren.
Bovendien hanteert ATM roosterergonomische regels - zoals snel en voorwaarts roteren en het verminderen van nachtdiensten - MITS de roosteropties vallen binnen de al eerder gestelde economische voorwaarden.
In de ATM visie is tenslotte geen plaats voor aanvullend beleid ter bestrijding van de gevolgen van nachtdiensten. Nachtdiensten verstoren op grondige wijze het bio-ritme van werknemers. Nachtdiensten veroorzaken acute veiligheidsproblemen door de afnemende alertheid tijdens nachtdiensten. Op langere termijn bedreigen nachtdiensten de vitaliteit en gezondheid van werknemers door hogere risico's op o.a. hart- en vaatziekten en overgewicht.
Conclusie en Perspectief; Zet een eigen vakbondsproces op.
Met andere woorden de mogelijke voordelen van werknemers van ATM roosters zijn abstract en boterzacht. Terwijl de (financiële) plus aan de kant van de werkgever concreet en keihard is.
Het is dan ook belangrijk om een eigen vakbondsproces - en strategie op te zetten in een ATM traject. De kenmerken daarvan zijn:
1. Wees bewust van de psychologie van een ATM-proces. Het aanbod van inspraak op de uiteindelijke roosters is meer een verleidingstactiek dan het bieden van daadwerkelijke invloed op de uitkomst. Het gevoel dat men mee mag denken en beslissen verbetert het geluk ZONDER dat er daadwerkelijk sprake moet zijn van concrete verbetering.
2. Stel je eigen speelruimte vast voor een ATM traject. Welke eisen en wensen hebben werknemers ten aanzien van de nieuwe roosters. Formuleer met andere woorden je eigen belangen, normen en kaders. Maak hiervan een echt vakbondsproces. Zet bijvoorbeeld een enquête uit of organiseer discussiebijeenkomsten om van de leden te horen welke roosterkenmerken in een ATM traject niet mogen verdwijnen en welke verbeteringen je wilt bereiken. Formuleer de uitkomsten van dit proces in een beperkte en duidelijke eisenlijst. Communiceer steeds vanuit deze eisenlijst over de voortgang en uitkomsten van een ATM traject.
3. Gebruik je eisenlijst als de ruggengraat van je belangenbehartiging tijdens een ATM traject. Maak aan de werkgever, de ATM adviseur en vooral de achterban duidelijk dat FNV Bondgenoten alleen roosteropties bespreekt die conform de eisenlijst zijn ontwikkeld. Herhaal dit keer op keer. Beoordeel elke stap in het ATM traject op basis van je eisenlijst en maak je medewerking afhankelijk van het resultaat.
4. Denk goed na of je wel het ATM proces in stapt. Of - als je mee doet - wees bereid ermee te stoppen als niet aan je eigen eisen wordt voldaan. Door met ATM mee te doen, bind en verbind je met de resultaten en uitkomsten. Overweeg een aanpak waarin je niet mee of op afstand mee doet met het proces. Dat kan bijvoorbeeld door af te spreken dat pas een volgende fase van een ATM traject mogelijk is met toestemming van de vakbond. Gebruik vervolgens steeds je eisenlijst om je medewerking aan een voortgang te beoordelen.
5. Hou je rug recht! Stap eruit als er onvoldoende speelruimte is voor het behartigen van werknemersbelang.
