In bedrijven en instellingen wordt veel gesproken over
duurzame inzetbaarheid. Concrete aanleiding is onder andere de toename van de
gemiddelde leeftijd van werknemers en de noodzaak om langer door te werken.
Maar in brede zin gaat duurzame inzetbaarheid over alle generaties en niet
(alleen) over bijvoorbeeld ontziemaatregelen voor oudere werknemers.
De relatie naar het werken in roosters met onregelmatige
werken kan snel gelegd worden. Inmiddels is zoveel kennis verzameld over de
nadelige gevolgen van het werken in ploegen- en wisseldiensten dat het
bestrijden daarvan een hoge urgentie heeft.
Kort gezegd verstoren onregelmatige roosters de
biologische klok op dusdanige wijze dat op langere termijn aantoonbare
gezondheidsrisico’s gaan ontstaan. De Gezondheidsraad – veelal met rapporten die
vooral voorzichtige conclusies bevatten die de Raad absoluut kan staven –
concludeert eind 2017 dat nachtwerk het risico op diabetes, hart- en
vaatziekten en slaapproblemen verhoogd. En dat het risico toeneemt naarmate men meer jaren nachtwerk verricht. (Klik hier voor het rapport).
Wetenschappers verbonden in the Working Time Society
onderzoeken nog veel meer gezondheidsrisico’s zoals (borst)kanker, dementie en
afnemende cognitieve vermogens als gevolg van het werken in ploegendiensten.
Het team Arbeidstijden FNV gebruikt een eenvoudig model om
gevolgen te duiden. Het patroon en de kenmerken van het rooster verstoren het
sociale leven en de biologische klok, maar de effecten worden verstrooid door
individuele verschillen tussen werknemers en de diverse coping strategieën die werknemers
ontwikkelen om met de gevolgen om te gaan. Het eenvoudige model geeft ook
inzicht in mogelijke veranderingen.
Het model kan vervolgens gebruikt worden om een
vernieuwende visie op het verduurzamen van arbeidstijden te ontwikkelen. Daarbij
ga ik uit van de definitie die Van der Klink e.a. in 2010 hebben verbonden aan
de term Duurzame Inzetbaarheid.
Definitie Verduurzamen van Arbeidstijden.
Duurzame inzetbaarheid betekent dat werknemers in hun
arbeidsleven doorlopend over daadwerkelijk realiseerbare mogelijkheden en
voorwaarden beschikken om in huidig en toekomstig werk met behoud van gezondheid
en welzijn te functioneren.
In relatie tot duurzame inzetbaarheid in
onregelmatige werktijden impliceert dit personeelsbeleid waarin alle partijen
in de onderneming of instelling (management, vakbonden, medezeggenschap en
individuele werknemers) verbonden worden in het Verduurzamen van Arbeidstijden
door het nastreven van vier ambities:
1.
We gebruiken Vermindering van de Belasting als
primaire en dominante doelstelling bij het ontwikkelen en introduceren van
nieuwe roosters. Het doel is om structureel werktijden te creëren die
beantwoorden aan rooster-ergonomische normen en uitgangspunten.
2.
We gaan Recht doen aan Diversiteit onder werknemers
door het combineren van werk/privé en individuele verschillen in vitaliteit en
weerbaarheid tegen belastende werktijden voorop te stellen. Doel is om
verschillende roosterarrangementen en – keuzes te ontwikkelen en aan te bieden
die passen bij de individuele behoefte en mogelijkheden.
3.
Het Verbeteren van de Individuele Leefstijl in
relatie tot onregelmatige werktijden is tevens van belang, maar in samenhang en
ondergeschikt met de andere ambities. We gaan voorlichting over eten, drinken
en slapen verzorgen en introduceren maatregelen om gezond eten en drinken
tijdens werktijd te stimuleren.
4.
Op langere termijn moeten we Arbeidsvoorwaarden Innoveren. Het doel is om
structureel korter te werken in onregelmatige diensten en compensatie van
fysiologische belasting in hersteltijd vorm te geven.
Met deze vier ambities als kern voor het verduurzamen van
arbeidstijden kunnen verschillende activiteiten ondernomen worden. Meestal
probeer ik een begin te maken door de DRIE
concrete actiepunten te noemen om te STARTEN met de ontwikkeling van bruikbaar
beleid duurzame inzetbaarheid in onregelmatige werktijden.
Erwin van Zandvoord
1 februari 2018
