Instructie video eten in de nacht

Op 13 december 2012 vond in Den Haag een congres plaats over nachtarbeid, georganiseerd door kennis- en dienstencentrum CAOP, gespecialiseerd in arbeidszaken in het publieke domein. 

Met name het STAZ-onderzoek onder verpleegkundigen kreeg veel aandacht. Met de juiste voeding op de juiste momenten kan vermoeidheid tijdens een nachtdienst met wel 26 procent worden teruggebracht. Dat concludeerde adviesorganisatie Circadian in oktober 2011 op basis van een eigen onderzoek onder verpleegkundigen in de Nederlandse academische ziekenhuizen, gefinancierd door sectorfonds STAZ.

Er bestaan veel misverstanden over eten in de nacht. Het nuttigen van een warme maaltijd tijdens een nachtdienst is niet ongebruikelijk: opgewarmde kliekjes van thuis of een snack van de shoarmaboer om de hoek. In die uren functioneert het spijsverteringsstelsel echter niet optimaal, ook al ben je aan het werk. Volgens je lichaam zou je in slaap moeten zijn en daar zijn je organen dan ook op afgestemd. Veel en vet voedsel wordt niet verteerd en ligt zwaar op de maag.

Een tweede misverstand is dat er ’s nachts zo weinig mogelijk moet worden gegeten. Je hebt zeker je energie nodig om het einde van de nachtdienst te halen en ook nog thuis te komen daarna. Uit het STAZ-onderzoek blijkt dat je met de juiste voeding op de juiste momenten je vermoeidheid met 26 procent kunt verminderen. Dat betekent een betere concentratie en een fittere en vooral ook veiligere nachtdienst.

Tijdens de conferentie adviseerden voedingsdeskundigen een eetschema tijdens een nachtdienstperiode. Het Shift-Platform Onregelmatig Werk heeft dit advies in een instructie video verwerkt (ook te vinden op het Arbeidstijden TV kanaal via deze link)

Disclaimer::

FNV Bondgenoten kan niet aansprakelijk worden gesteld voor enige schade, in welke vorm dan ook, die voortvloeit uit informatie op deze website. Evenmin kan FNV Bondgenoten aansprakelijk worden gesteld voor enige schade die voortvloeit uit het gebruik, het onvermogen tot gebruik of de resultaten van het gebruik van informatie op deze site.Alle informatie, voorbeelden en suggesties zijn samengesteld en geschreven met uiterste zorgvuldigheid. We kunnen echter niet garanderen dat alle informatie juist is.FNV Bondgenoten is aansprakelijk voor de inhoud van door bezoekers geplaatste reacties. Reacties worden enkel op risico van de schrijver geplaatst. FNV Bondgenoten kan niet instaan noch aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van reacties.

Omkat-diensten als alternatief voor maatwerkroosters. Flexibel maken van een 5 ploegendienst door middel van een kleine innovatie.

Een belangrijk probleem bij standaardroosters zoals 3 en 5 ploegendiensten is het gebrek aan flexibiliteit om tijdelijke wijzingen in de werklast op te vangen door de personeelsbezetting te krimpen/uit te breiden. Standaardroosters leveren elke dienst weer een standaardbezetting op. Variatie ontstaat alleen door vakantie en ziekte, niet door een variërende werklast.

Het team Arbeidstijden komt regelmatig in bedrijven waar werkgevers voorstellen doen om de standaard roosters verregaand te flexibiliseren door het introduceren van maatwerk roosters. Terwijl ook met een kleine rooster innovatie veel flexibiliteit bereikt kan worden.

Maatwerkroosters.

Maatwerkroosters worden ontwikkeld aan de hand van een statistische beschrijving van de werklast in de afgelopen 1,5 tot 2 jaar. Door nauwkeurig in beeld te brengen wanneer en wat geproduceerd is, kan een voorspelling gedaan worden over vaste variaties en onverwachte schommelingen in de werklast.

Vaste variaties - ook wel variabiliteit genoemd - zijn bijvoorbeeld seizoensinvloeden die vooraf goed voorspeld kunnen worden. Daarnaast worden de tijdelijke onvoorspelbare variaties in de werklast - bijvoorbeeld door acties bij de klanten of storingen in het machinepark - in beeld gebracht. Deze flexibiliteit is niet goed voorspelbaar. Wel dat het optreedt maar niet wanneer. 

Op basis van de geanalyseerde variabiliteit en flexibiliteit wordt een maatwerkrooster ontwikkeld, waarin de personeelsbezetting zou goed mogelijk mee kan fluctueren met variaties in werklast.

Maatwerkroosters gebruiken de normale roosterergonomische regels zoals voorwaartse en snelle rotatie en het zoveel mogelijk wegplannen van werk in de nacht teneinde het aantal nachtdiensten te beperken.

De introductie van maatwerkroosters verloopt veelal niet met grote instemming van de betrokken werknemers. Werknemers klagen dat maatwerkroosters erg onregelmatig zijn en slecht voorspelbaar. Er is sprake van dubbele onregelmatigheid, niet alleen werkt men buiten het dagvenster maar de vormgeving van het (maatwerk)rooster is grilliger en moeilijker te voorspellen dan een standaardrooster.

Ander verzet ontstaat door de financiële consequenties van maatwerk roosters. Vanuit rooster ergonomische reden wordt getracht minder weekenddiensten en nachtdiensten in een maatwerkrooster te plannen. Helaas heeft dit - met de huidige beloningssytematiek - veelal tot gevolg dat de betrokken werknemers minder ploegentoeslag ontvangen.

Flexibiliteit middels omkat-diensten.

Een andere mogelijkheid om snel meer flexibiliteit in de personeelsbezetting van een vijfploegendienst te bereiken is het introduceren van omkat-diensten. 

In het rooster worden per werknemer een aantal diensten vastgesteld die omgezet kunnen worden in een andere dienstsoort. Zo kan een ochtenddienst omgezet worden in een middagdienst. Of een middagdienst in een nachtdienst. De betreffende werknemer belt voorafgaand aan deze diensten zijn leidinggevende om te vernemen of de oorspronkelijk geroosterde dienst gedraaid gaat worden of dat er "omgekat" wordt. Dit zal steeds op zo'n kort mogelijke termijn kunnen plaatsvinden. Voor het mogelijk omkatten van een ochtenddienst belt men de avond van te voren. Als het een middagdienst betreft dan belt men 's ochtends vroeg.

Per jaar worden er per werknemer maar een beperkt aantal diensten aangewezen die omgekat kunnen worden. Tussen de 10 en 16 diensten per jaar. Elke keer dat een dienst daadwerkelijk wordt omgekat wordt een eenmalige vergoeding gegeven. Soms in de vorm van een vast bedrag van 80 tot 100 euro of gebaseerd op een - in de CAO vastgelegde - sprongvergoeding.

Voordelen van omkat diensten.

Er zijn diverse voordelen aan deze kleine rooster innovatie verbonden:

- de werkgever krijgt de mogelijkheid om de personeelsbezetting per dienst op ultrakorte termijn te verschuiven. Variaties in werklast kunnen snel opgevangen worden.

- de werknemers blijven in hun normale 5 ploegendienstrooster werken. Met bijbehorende regelmaat en voorspelbaarheid. Tijdens een omgekatte dienst komt men wel in een andere ploeg te werken, maar dat is slechts enkele keren per jaar het geval. De bestaande vaste ploeg blijft intact.

- een beperkt aantal diensten zijn omkatbaar met bijbehorende (sprong) vergoeding.

- de innovatie kan snel ingevoerd worden zonder lang traject en proces zoals meestal vast hangt aan het ontwikkelen van een maatwerkrooster.

- de innovatie is veel minder ingrijpend dan het introduceren van een maatwerkrooster. Dit kan tot meer draagvlak onder de betrokken werknemers leiden.

Het omkatten moet wel aan een aantal voorwaarden voldoen:

- beperkt aantal per jaar.

- vooraf duidelijk welke diensten omgekat kunnen worden.

- omkatten kan niet leiden tot een verandering van de rotatierichting. Dat betekent voorwaarden aan de locatie van omkat diensten. In een normaal 5 ploegenrooster werkt men OOMMNN. Alleen de tweede ochtenddienst kan bijvoorbeeld omgekat worden naar een middagdienst, ten einde de rotatie richting niet te onderbreken. Resultaat is dan OMMMNN. 

- meldingstermijn uiterlijk 8 uur van te voren.

- geen omkatting van nachtdiensten.

- mogelijkheid onderzoek of een middagdienst ook omgezet kan worden in een ochtenddienst.

Tot slot.

Het introduceren van omkat diensten zal niet voor ieder productieproces de benodigde flexibiliteit opleveren. Een goede studie, uitvoering en evaluatie moet telkens uitwijzen of omkat diensten voldoen. Anderzijds is het omkatten van diensten aantrekkelijk vanwege de beperkte verstoring van het huidige 5 ploegendienstrooster en de mogelijkheid tot snelle introductie. 

Disclaimer:

FNV Bondgenoten kan niet aansprakelijk worden gesteld voor enige schade, in welke vorm dan ook, die voortvloeit uit informatie op deze website. Evenmin kan FNV Bondgenoten aansprakelijk worden gesteld voor enige schade die voortvloeit uit het gebruik, het onvermogen tot gebruik of de resultaten van het gebruik van informatie op deze site.

Alle informatie, voorbeelden en suggesties zijn samengesteld en geschreven met uiterste zorgvuldigheid. We kunnen echter niet garanderen dat alle informatie juist is.

FNV Bondgenoten is aansprakelijk voor de inhoud van door bezoekers geplaatste reacties. Reacties worden enkel op risico van de schrijver geplaatst. FNV Bondgenoten kan niet instaan noch aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van reacties.

Rotatiesnelheid

Binnen de roosterergonomie is altijd aandacht voor de rotatierichting en de rotatiesnelheid. In een eerder blog artikel ben ik dieper ingegaan op de zin van voorwaarts roteren. Deze keer iets meer inzicht in de roosterergonomische regel om snel te roteren.

Twee aspecten. 
Het roosterkenmerk rotatiesnelheid kent twee aspecten:
- het aantal gelijksoortige diensten achtereen.
- het totaal aantal diensten achtereen tot de volgende vrije dag.

Afhankelijk van welk soort dienst het betreft, heeft de rotatiesnelheid consequenties voor het sociale leven en voor de biologische ritmiek. Veel onderzoekers zijn het er over eens dat snelle (twee à drie diensten van dezelfde soort achtereen) rotatie en gematigd snelle rotatie (drie à vier gelijksoortige diensten achtereen) in wisseldiensten beter is dan trage rotatie: beter weinig dan veel ritme verstorende diensten achterelkaar.

De gematigd tot snelle rotatie voorkomt dat het biologische ritme van de onregelmatige werker te sterk verstoord raakt aan het steeds veranderend patroon van werktijden. Het bioritme blijft dan zo goed mogelijk verankerd aan het gewone dag- en nachtritme.

Een ander voordeel is dat voorkomen wordt dat er tijdens de langere series nachtdiensten een groot slaaptekort wordt opgebouwd.

Tot slot betekent snelle rotatie dat er in iedere week minstens enkele vrije avonden zijn die kunnen worden besteed aan sociale of verenigingsactiviteiten.

Hersteltijd.
Hersteltijd tussen diensten en tussen reeksen van diensten is belangrijk om vermoeidheid en slaaptekort en de daaraan verbonden risico op ongelukken en fouten zoveel mogelijk te voorkomen. Een snelle rotatie kan daaraan positief bijdragen.

Onderstaande figuur laat de verschillen in veiligheidsrisico’s zien voor respectievelijk vier achtereenvolgende dagdiensten en voor vier achtereenvolgende nachtdiensten.

In alle gevallen kent de volgende dienst een hoger relatief risico dan de voorgaande dienst. Bij nachtdiensten neemt het risico echter harder toe dan bij dagdiensten! Opvallend is dat de spreidingsmaat (het kleine balkje, dit geeft de spreiding om het gemiddelde aan) wel laat zien dat er sprake is van individuele verschillen, maar dat de spreiding bij een volgende dienst niet verder toeneemt.

Toch spelen individuele verschillen een grote rol. Sommige werknemers hebben juist heel veel last van de dienstovergangen tussen bijvoorbeeld een vroege en een late of nachtdienst. Meer last nog dan van de bezwaarlijkheid van veel nachtdiensten na elkaar. Zij zullen dus toch eerder kiezen voor langzame rotatie, omdat er dan minder van die overgangen in het rooster zitten.

Ook een tweede relativering is op zijn plaats. In een snel voorwaarts roterend rooster, zoals vaak wordt aangeprezen als ergonomisch verantwoord, valt niet te ontkomen aan cumulatie van vermoeidheidseffecten. Onderstaande figuur laat een toename zien van relatieve risico’s. Het betreft hier een roosterreeks van 2 ochtend- 2 middagdiensten – 3 nachtdiensten.

Dit ondanks het feit dat tussen de tweede vroege en de eerste avonddienst, respectievelijk tussen de tweede avond en de eerste nachtdienst een herstelperiode van 24 uur zit.

Een rooster met lange dienstreeksen, gevolgd door lange perioden vrij, wordt door ploegenwerkers soms als prettig beschouwd, vooral vanuit sociaal perspectief. Zij gaan dan voorbij aan de cumulatieve effecten, zoals hierboven genoemd, en gebruiken de lange vrije periode om bijvoorbeeld te recreëren of te klussen. Echter de vermoeidheid die door die lange reeksen wordt opgebouwd, leidt in de aansluitende vrije dagen tot een langere herstelbehoefte. Na afloop van een nachtdienstperiode komt daar nog bij dat de ritme-aanpassing op zichzelf energie kost en dus vermoeiend is. Meetbare effecten hiervan zijn aangetoond tot vier dagen na de afloop van de nachtdienstperiode. De kwaliteit van deze langere periode voor ontspanning en de mogelijkheden ervan voor maatschappelijke activiteiten zijn dus gering.
Indien overigens de beoordeling los staat van de eigen situatie en het eigen rooster blijken werknemers in onregelmatige of ploegendienst wel degelijk lange dienstreeksen te herkennen als één van de meer bezwaarlijke roosterkenmerken.

Ook weer niet te snel!

Zeer snelle rotatie van het rooster moet er niet toe leiden dat het rooster door (zeer) frequent wisselen onregelmatig wordt. Deze zogenaamde dubbele onregelmatigheid heeft grote negatiieve gevolgen voor de afstemming tussen de werk en het sociale leven van de onregelmatige werker.

Dubbel onregelmatige roosters komen veel voor in de transportsector en in de gezondheidszorg. De voorspelbaarheid van deze roosters is, uitzonderingen daargelaten, vrijwel nihil. Plotselinge roosterwijzigingen, in deze sectoren niet ongebruikelijk, verergeren de situatie nog verder. Mogelijkheden om vooruit te plannen zijn noodzakelijk voor een normaal sociaal en gezinsleven.

Disclaimer:

FNV Bondgenoten kan niet aansprakelijk worden gesteld voor enige schade, in welke vorm dan ook, die voortvloeit uit informatie op deze website. Evenmin kan FNV Bondgenoten aansprakelijk worden gesteld voor enige schade die voortvloeit uit het gebruik, het onvermogen tot gebruik of de resultaten van het gebruik van informatie op deze site.

Alle informatie, voorbeelden en suggesties zijn samengesteld en geschreven met uiterste zorgvuldigheid. We kunnen echter niet garanderen dat alle informatie juist is.

FNV Bondgenoten is aansprakelijk voor de inhoud van door bezoekers geplaatste reacties. Reacties worden enkel op risico van de schrijver geplaatst. FNV Bondgenoten kan niet instaan noch aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van reacties.