DE KLOKURENMATRIX: VOORDEEL OF NADEEL?

De financiële compensatie voor het werken in onregelmatige dienst kent twee vormen:

-          de vaste toeslag voor verschillende roostertypen;

-          de klokuren- of inconveniëntenmatrix, waarin elk uur van de dag gekoppeld is aan een toeslagpercentage.

De klokurenmatrix stijgt in populariteit. Eenmaal ingevoerd berekent de matrix voor elk rooster een toeslag.

De berekening:

De berekening is in principe eenvoudig en helder. Elk uur van de week krijgt een toeslag. De toeslag kan ook 0% zijn. De berekening vindt plaats over 1 roostercyclus. Voor alle aanwezigheidsuren wordt de toeslag in de matrixtabel opgezocht. Alle toeslagen worden bij elkaar opgeteld. En deze totale toeslag wordt gedeeld  door het totale aantal aanwezigheidsuren. Het resultaten is een gemiddelde toeslag per uur.

Voor rooster met een korte arbeidsduur – zoals een 5 ploegendienst – moet nog een correctie uitgevoerd worden.

Grote nadelen:

Het belangrijkste nadeel van een klokurenmatrix is juist dat het maar 1 element van onaangename roosters beloond. De matrix kent alleen een toeslag toe aan het werken op een vervelend tijdstip. Maar onregelmatige roosters kennen veel meer onaangename onderdelen:

-         mate van onregelmatigheid, bijvoorbeeld doordat er veel wisselingen in het rooster zitten.

-          mate van onvoorspelbaarheid, ingewikkelde maatwerkroosters kunnen soms een lange cyclus hebben. Het wordt dan moeilijker om te voorspellen wanneer je wel en niet moet werken en vervolgens je privé leven daarop in te regelen.

-         rotatierichting en de rotatiesnelheid kunnen roosters meer of minder zwaar maken.

-         de verdeling van de roostervrije tijd. Roosterergonomisch is het belangrijk dat roostervrije/hersteltijd goed en evenwichtig verspreid wordt over het roosters.

Een tweede nadeel komt voort uit de eenvoud van het systeem. Nieuwe roostervormen passen altijd in het klokurensysteem. Voorstellen voor bijvoorbeeld deeltijd in ploegendienst hoeven op het beloningsaspect niet uitonderhandeld te worden. Elke roosterwijziging levert vanzelf de bijbehorende beloning. Aparte onderhandelingen over een nieuwe toeslag voor nieuwe roosters zijn niet meer nodig. De klokurenmatrix geeft altijd een toeslag.

Dit betekent dat vakbond en OR een belangrijk machtsinstrument bij het onderhandelen over werktijden en roosters uit handen geven. Terwijl een nieuw rooster qua matrix misschien beter (en dus goedkoper) kan scoren maar in rotatie richting en snelheid en voorspelbaarheid juist slechter uit de verf komt. De matrix beloond maar 1 element. Onvrede over een “slecht” rooster en een te lage toeslag kan bij een matrix niet meer leiden tot nieuwe gesprekken over een andere beloning. De toeslag staat voor altijd en immer vast.

De invoering van een klokurenmatrix kan een belangrijke prikkel zijn om binnen korte termijn flexibele arbeidstijdpatronen te bedenken en in te voeren. Het is belangrijk om (de invoering van) de klokurenmatrix te koppelen aan afspraken over flexibilisering. De klokurenmatrix moet meer gezien gaan worden als sluitstuk van een regeling flexibele werktijden waarin afspraken over buitengrenzen, mogelijkheden en zeggenschap van werknemers om werktijden aan te passen aan pieken en dalen van het productieproces/de dienstverlening voorop staan.

En de klokurenmatrix kan juist voor werknemers een prikkel zijn om het duurste (en dus zwaarste) rooster te kiezen. De matrix kan leiden tot minder discussie over de ergonomische en sociale aspecten van een nieuw rooster. De matrix ‘koopt’ de onaangenaamheid van het rooster als het ware ‘beter’ af.

Tenslotte, de invoering en toepassing van een klokurenmatrix is niet zonder problemen. Vrijwel altijd gaat een (klein) deel van de werknemers er in toeslag op achteruit. Al betreft het maar een klein groepje mensen, toch leidt de invoering dan tot veel gemopper en gebrom onder onze leden en negatieve beeldvorming over FNV Bondgenoten. Er valt voor de bond eigenlijk weinig te “verdienen”bij de invoering van een matrix maar wel veel te verliezen.

Twee adviezen bij een mogelijke invoering:

Er zijn een paar oplossingen denkbaar als invoering onafwendbaar is:

1.         stel als uitgangspunt/voorwaarde dat bij invoering van een klokurenmatrix sprake moet zijn van een garantieregeling (in plaats van een afbouwregeling): men gaat er niet in inkomen op achteruit.

2.         neem de klokurenmatrix slechts als rekenmethode op in de cao, bijvoorbeeld in een bijlage en spreekt een andere procedure af voor het vaststellen van een toeslag bij een nieuw rooster: middels de matrix in de cao bijlage wordt een voorstel voor een roostertoeslag berekend. Dit voorstel wordt ingebracht in het overleg tussen bonden en werkgever. Gezamenlijk wordt de uiteindelijke toeslag vastgesteld, waarbij dus principieel ook afgeweken kan worden van het eerste voorstel. De onderhandelingen over toeslagen kunnen we delegeren naar kadergroep of ondernemingsraad.

Hoogte Toeslag:

Voor de toeslag voor het werken op onaangename uren en/of ploegendienst bestaan geen standaardformules. De invulling blijkt in de praktijk vooral afhankelijk van het onderhandelingsproces tussen sociale partners.

In de ene bedrijfstak wordt de gehele zaterdag beloond met hetzelfde percentage. In een andere sector wordt de toeslag aangepast vanaf zaterdag 13.00 uur. Het volgende bedrijf betaalt voor tweeploegendienst 14 procent terwijl de concurrent blijft steken op 12 procent.

Percentages zeggen bovendien niet alles. Het maakt bijvoorbeeld veel uit of de toeslag ook wordt betaald over de 13de maand en de vakantietoeslag of dat dit niet het geval is. De waarde van de toeslag wordt bovendien sterk bepaald door de arbeidsduur, opkomstdagen, de feestdagenregeling en het al dan niet doorberekenen van de ploegentoeslag in het pensioen.

In het algemeen zien we een oplopende beloning voor onaangename uren in de volgorde:

1.         Ma t/m vrij tussen 06.00 en 17.00 uur (geen extra beloning)

2.         Avonduren ma t/m vrij tussen 17.00 uur en 22.00 uur

3.         Nachturen ma t/m do tussen 22.00 en 06.00 uur

4.         Vrijdagnachturen tussen 22.00 en 06.00 uur

5.         Zaterdaguren eventueel gescheiden vanaf 13.00 uur

6.         Zondagsuren eventueel met een aangepast tarief voor de nacht van zondag op maandag.

Grenzen tussen de toeslaggebieden en de hoogte van de toeslagen worden bijna per matrix uitonderhandeld. De invulling hangt af van de machtsverhoudingen tussen sociale partners, de hoogte van toeslagen bij concurrenten en de beginsituatie bij invoering van de matrix.

Hieronder staat een inconveniëntenmatrix met in Nederland gangbare toeslagen.

Inconveniëntenmatrix

maandag

t/m vrijdag                  zaterdag                     zondag

00.00-06.00                130 tot 150%              140 tot 150%  circa 200%

06.00-13.00                100%

13.00-17.00                100%                          150 tot 200% 

17.00-22.00                120 tot 130%

22.00-24.00                130 tot 150% 

Hier kunnen jullie een excell programma downloaden om berekeningen voor een aantal standaardroosters uit te voeren. In het programma moet je nog zelf de toeslagen per uur invullen die voor je CAO gelden. Er is nu slechts een voorbeeld opgenomen van de toeslagen per uur. 

Disclaimer:

FNV Bondgenoten kan niet aansprakelijk worden gesteld voor enige schade, in welke vorm dan ook, die voortvloeit uit informatie op deze website. Evenmin kan FNV Bondgenoten aansprakelijk worden gesteld voor enige schade die voortvloeit uit het gebruik, het onvermogen tot gebruik of de resultaten van het gebruik van informatie op deze site.

Alle informatie, voorbeelden en suggesties zijn samengesteld en geschreven met uiterste zorgvuldigheid. We kunnen echter niet garanderen dat alle informatie juist is.

FNV Bondgenoten is aansprakelijk voor de inhoud van door bezoekers geplaatste reacties. Reacties worden enkel op risico van de schrijver geplaatst. FNV Bondgenoten kan niet instaan noch aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van reacties.