Drieploegenroosters

Standaard drieploegenroosters  behoren zonder twijfel tot de zwaardere roosters ( zo niet het zwaarste) die in de Nederlandse industrie wordt toegepast.  Coen van Limborgh is arbeidstijden adviseur van het bureau Syntro. Aan de hand van een aantal voorbeelden van diverse soorten drie ploegendienst roosters voeren we een kort vraaggesprek.

Drie ploegendienst achterwaarts roterend.

Veelal kent het rooster ken een heel star patroon van steeds vijf gelijksoortige diensten op de doordeweekse dagen en vrije weekends.  Extra zwaar wordt een drieploegendienst dat achterwaarts roteert, van laat naar vroeg naar nacht. Achterwaartse rotatie vormt een extra belasting voor de biologische ritmiek.

De bedrijfstijd die door het rooster wordt gedekt bedraagt 120 uur per week en de arbeidsduur volgens rooster bedraagt 40 uur per week. De ADV-dagen worden in de praktijk waarschijnlijk gebruikt voor vakantie, hetgeen betekent dat dit rooster in de praktijk veelal onverkort wordt gedraaid.

De vijf vroege diensten op rij vormen een acceptabele belasting, hoewel veel drieploegenwerkers de vroege week als zwaar ervaren. Daarop volgt de echt zware week met vijf nachtdiensten aaneen. Het weekend na deze nachtweek is in de praktijk een puur herstelweekend: de dag/nachtritmiek is hevig verstoord en op maandag beginnen de werknemers nog maar matig hersteld aan de volgende werkweek; een werkweek met late diensten. Hier zit het motief voor een achterwaartse rotatie: op maandagochtend om 05:00 de wekker laten aflopen is een regelrechte “killer”. Ook al weten we dat voorwaartse rotatie beter is da achterwaartse rotatie, het drieploegenrooster zit zo vol, dat achterwaarts roteren de voorkeur heeft.

planning	Ma	Di	Wo	Do	Vr	Za	Zo
Week 1	L	L	L	L	L	-	-
Week 2	V	V	V	V	V	-	-
Week 3	N	N	N	N	N	-	-

V= 06.00 – 14.00 

L = 14.00 – 22.00
N = 22.00 – 06.00
geplande arbeidstijd 40 u/w

Drieploegendienst voorwaarts roterend met een andere aanvangstijd..

De voorwaartse variant sluit in beginsel beter aan bij de biologische ritmiek. Een andere verbetering kan gevonden worden in het wijzigen van de wisseltijden naar 7/15/23 uur. De vroege week wordt hierdoor minder zwaar, maar het sociale nadeel van het rooster neemt toe. Bovendien is in dit rooster het “killer-effect”van het volle rooster te zien: op zaterdagochtend om zeven uur komt de werknemer uit de laatste nachtdienst, “gesloopt” door vijf nachten werken. De zaterdag is slaapdag, de medewerker slaapt na de laatste nachtdienst tot ongeveer 12 uur. Hij is daardoor ’s avonds zo moe dat hij gelijk met zijn partner in slaap valt. Zondag is een slechte dag, door de nog sterk verstoorde biologische klok, en op maandag loopt de wekker al om zes uur ’s morgens af om op tijd de vroege dienst te laten werken.

planning	Ma	Di	Wo	Do	Vr	Za	Zo
Week 1	V	V	V	V	V	-	-
Week 2	L	L	L	L	L	-	-
Week 3	N	N	N	N	N	-	-

V= 07.00 – 15.00, 30 min. pauze
L = 15.00 – 23.00, 30 min. pauze
N = 23.00 – 07.00, 30 min. pauze
geplande arbeidstijd 40 u/w

Beide drieploegenroosters kennen een vrij weekend dat op zaterdagmorgen begint. Als het druk is wordt waarschijnlijk op zaterdag in de vroege dienst overgewerkt, dan wordt een zesde vroege dienst aan de vroege week gekoppeld, hetgeen een extra lichamelijke en bioritme-belasting oplevert. In tegenstelling tot de tweeploegendienst is het in het drieploegenrooster niet mogelijk om een snellere rotatie te bewerkstelligen; op enig moment ontstaat dan immers een situatie waar een nachtdienst wordt gevolgd door een vroege dienst, en dat is niet reëel (en bovendien verboden dooe de Arbeidstijdenwet).

Drieploegenroosters zonder nachtdiensten

Een alternatief voor drieploegenrooster met nachtdienst zijn roosters gebaseerd op onderstaand principe: vroege en late diensten, waarbij ook in het weekend wordt gewerkt. In dit voorbeeld is uitgegaan van diensten van 9 uur. Per week wordt 36 uur gewerkt. Als het drukker is kunnen de diensten worden verlengd of kan eventueel een dienst op zondag worden gedraaid, bijvoorbeeld een vroege dienst op zondag in week 2 of een late dienst op zondag in week 1 zoals in het voorbeeld eronder is afgebeeld. Zo kan elasticiteit in de inzet worden georganiseerd zonder ernstige verstoring van de biologische ritmiek.
Voorwaarde voor deze roosters is vanzelfsprekend dat het proces niet een lange aan-/aflooptijd kent.

planning	Ma	Di	Wo	Do	Vr	Za	Zo
Week 1	V	V	L	L	-	-	-
Week 2	L	L	-	-	V	V	-
Week 3	-	-	V	V	L	L	-

V= 06.00 – 15.00
L = 15.00 – 24.00
geplande arbeidstijd 36 u/w

planning	Ma	Di	Wo	Do	Vr	Za	Zo
Week 1	V	V	L	L	-	-	L
Week 2	L	L	-	-	V	V	V
Week 3	-	-	V	V	L	L	-

Geplande arbeidstijd 42 u/w (bij 9-urige diensten)

Interview met Coen van Limborgh werkzaam als adviseur bij Syntro.

1. Zijn er cijfers hoeveel werknemers in Nederland in drieploegendiensten werken?

Voor zover ik weet wordt nergens centraal bijgehouden hoeveel werknemers in drieploegendienst werken. Uit CBS gegevens  weet ik dat ongeveer 9% van de beroepsbevolking werkt in een of andere vorm van ploegendienst, dat moet ruim een half miljoen werknemers zijn. Op basis daarvan denk ik dat het aantal werknemers in drieploegendienst zal liggen rond de 100.000.

2. Hoe lang kunnen werknemers het werken in een drieploegendienst zonder schade volhouden? Welke klachten kun je krijgen van het werken in drie ploegendienst?

Voor mij is er geen twijfel dat de traditionele drieploegendienst een van de zwaarste, zo niet het zwaarste rooster is dat in de industrie op grote schaal wordt toegepast: 40 uur per week en steeds vijf diensten van dezelfde soort achter elkaar. Vijf vroege diensten in week 1, gevolgd door een week van vijf nachtdiensten. Ik vind dat wel heftig: vermoeidheid, een verstoord dag/nachtritme. En dat een half leven lang, dat is natuurlijk niet goed voor een mens. Slaapproblemen, maag-darmklachten,een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, en een hoop chagrijn als het tegenzit. En toenemende problemen naarmate je ouder wordt, zonder twijfel.Toch kun je niet in zijn algemeenheid zeggen dat een loopbaan in drieploegendienst niet is vol te houden. Ik zie bijvoorbeeld bij bedrijfstijdverlenging naar de volcontinu dat echt niet iedereen staat te springen om van de drieploegendienst over te schakelen naar de vijfploegendienst.

3. Is een drie ploegendienst wel veilig?

 Veiligheid is bij alle vormen van ploegendienst een issue, en dat ligt niet uitsluitend aan de nachtdienst. Ook bij de vroege dienst stap je meestal niet fit en uitgeslapen in de auto naar je werk, maar na de nachtdienst de ochtendspits inrijden, dat is dus een beetje als rijden met een paar borrels op. Je reactiesnelheid is dan echt minder.

4. Waarom wordt er niet vaker gewerkt in een drieploegendienst zonder nachtdiensten?

Tja, een rooster met zeven dagen per week vroege en late diensten van 8½ uur levert een bedrijfstijd op van 119 uur per week en een rooster van 39,7 uur per week gemiddeld. Alleen moet je dan wel twee van de drie weekends werken, en weekendwerk, dat is meestal toch iets waar drieploegenwerkers zich echt niet op verheugen. Je kunt ook denken aan een rooster met 9-uurs vroege en late diensten maandag t/m zaterdag. Alle zondagen vrij, 36 uur per week.
We leggen toch met zijn allen veel gewicht op het vrije weekend en minder op de nachtdienst, ook in toeslagsystemen trouwens. Kennelijk kies je toch liever voor het sociale en gezinsleven dan voor je gezondheid.

5. Gezien de effecten op de veiligheid en gezondheid, is het niet noodzakelijk dat we stoppen met het werken in de traditionele drieploegendiensten en is dat ook haalbaar volgens jou?

De keuze voor een bepaalde bedrijfstijd en rooster moet natuurlijk passen bij het werkproces in een organisatie. Als je bij het opstarten/staken van de productie te maken hebt met aan- en afloopverliezen, dan is het natuurlijk handiger om 5x24 uur aaneen te produceren dan 7x17 uur en iedere dat de aan- en afloopverliezen te moeten nemen.
Ik denk niet dat stoppen met de traditionele drieploegendienst haalbaar is, ik heb ook afgeleerd om daarin een soort zendelingenrol te willen vervullen. Wel geloof ik dat het altijd goed is om na te denken over optimalisatiemogelijkheden, zowel vanuit bedrijfsvoeringsoverwegingen als vanuit wat ik maar noem overwegingen van diversiteit: niet iedereen wil altijd hetzelfde. Je kunt als werkgever die diversiteit ook benutten door verschillende roostervarianten te stapelen, waardoor je misschien ook je bezetting wel mooier kunt laten aansluiten op je werkproces: diversiteit in werktijden betekent ook maatwerk in ploegendiensten!

Disclaimer:

FNV Bondgenoten kan niet aansprakelijk worden gesteld voor enige schade, in welke vorm dan ook, die voortvloeit uit informatie op deze website. Evenmin kan FNV Bondgenoten aansprakelijk worden gesteld voor enige schade die voortvloeit uit het gebruik, het onvermogen tot gebruik of de resultaten van het gebruik van informatie op deze site.

Alle informatie, voorbeelden en suggesties zijn samengesteld en geschreven met uiterste zorgvuldigheid. We kunnen echter niet garanderen dat alle informatie juist is.

FNV Bondgenoten is aansprakelijk voor de inhoud van door bezoekers geplaatste reacties. Reacties worden enkel op risico van de schrijver geplaatst. FNV Bondgenoten kan niet instaan noch aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van reacties.