Deze week publiceerde de NOS een kort nieuwsartikel over een vlieg incident. Het bericht luidde:
Een piloot van Air Canada heeft zijn vliegtuig in het donker een duikvlucht laten maken omdat hij de planeet Venus aanzag voor een vliegtuig dat frontaal van boven op hem afkoerste. Zestien passagiers raakten lichtgewond toen het toestel een val van 120 meter richting de Atlantische Oceaan maakte. De piloot van de Boeing 767 had de controleknuppel in één klap naar voren geduwd, in de overtuiging dat hij alleen zo een botsing kon voorkomen.
Uit onderzoek blijkt dat de piloot, een jonge vader met chronisch slaaptekort, net wakker was na een dutje van 75 minuten, veel langer dan het maximum van 40 minuten dat piloten aan boord mogen slapen. Daardoor was hij in een diepe slaap geraakt en was hij gedesoriënteerd toen hij wakker werd.
De piloot deed een zogenaamde powernap, een korte dutje van 20 tot 30 minuten tijdens de dienst. Met name tijdens de nachtdienst kan een powernap een positieve invloed hebben op de alertheid van de nachtwerker, maar te lang slapen werkt averechts.
In dit artikel gaan we dieper in op een normale slaapcyclus, de verstoring daarvan door een nachtdienst of een vroege dienst en de mogelijkheden om via een powernap vermoeidheid tijdens ploegendiensten beter te managen.
Normale slaapcyclus:
Slapen bestaat uit een combinatie van diepe slaap en droom(REM)slaap. Een normale slaapcyclus bevat verschillende fasen. Het begin van de slaap karakteriseert zich door een diepe herstelslaap. Gedurende de nacht ga je steeds lichter slapen en treedt vaker een droom slaap op. Tijdens het dromen vertonen de hersenen grote activiteit. Grof gezegd is de eerste helft van een normale slaapcyclus vooral bedoeld om fysiek uit te rusten en de REM slaap om de “hersenen op te schonen”. Een normale slaapcyclus kan mooi in een zogenaamd hypnogram verbeeld worden.
Een piloot van Air Canada heeft zijn vliegtuig in het donker een duikvlucht laten maken omdat hij de planeet Venus aanzag voor een vliegtuig dat frontaal van boven op hem afkoerste. Zestien passagiers raakten lichtgewond toen het toestel een val van 120 meter richting de Atlantische Oceaan maakte. De piloot van de Boeing 767 had de controleknuppel in één klap naar voren geduwd, in de overtuiging dat hij alleen zo een botsing kon voorkomen.
Uit onderzoek blijkt dat de piloot, een jonge vader met chronisch slaaptekort, net wakker was na een dutje van 75 minuten, veel langer dan het maximum van 40 minuten dat piloten aan boord mogen slapen. Daardoor was hij in een diepe slaap geraakt en was hij gedesoriënteerd toen hij wakker werd.
De piloot deed een zogenaamde powernap, een korte dutje van 20 tot 30 minuten tijdens de dienst. Met name tijdens de nachtdienst kan een powernap een positieve invloed hebben op de alertheid van de nachtwerker, maar te lang slapen werkt averechts.
In dit artikel gaan we dieper in op een normale slaapcyclus, de verstoring daarvan door een nachtdienst of een vroege dienst en de mogelijkheden om via een powernap vermoeidheid tijdens ploegendiensten beter te managen.
Normale slaapcyclus:
Slapen bestaat uit een combinatie van diepe slaap en droom(REM)slaap. Een normale slaapcyclus bevat verschillende fasen. Het begin van de slaap karakteriseert zich door een diepe herstelslaap. Gedurende de nacht ga je steeds lichter slapen en treedt vaker een droom slaap op. Tijdens het dromen vertonen de hersenen grote activiteit. Grof gezegd is de eerste helft van een normale slaapcyclus vooral bedoeld om fysiek uit te rusten en de REM slaap om de “hersenen op te schonen”. Een normale slaapcyclus kan mooi in een zogenaamd hypnogram verbeeld worden.
De slaapcyclus van mensen die in de nacht werken is echter veelal verstoord. Doordat ze overdag moeten slapen en de biologische klok onder invloed van daglicht het lichaam dan juist aanzet tot activiteit, neemt de duur en kwaliteit van de slaap af. Nachtdienstwerkers slapen gemiddeld minder lang en minder diep tijdens de dagslaap.
Ochtend- en avondmensen in de ploegendienst:
Aan de hand van het hypnogram is ook uit te leggen waarom een kleine groep ploegendienstwerkers zegt veel meer last te hebben van een vroeg ochtenddienst (start om 06:00 uur of zelfs eerder) dan de nachtdienst. Dit is te verklaren door verschillen in het zogenaamde chronotype. Je hebt ochtend- en avond mensen. Hun biologische klok en bijbehorende pieken in bloeddruk, hartslag, temperatuur en bijvoorbeeld spijsvertering is bij ochtendmensen net iets anders afgesteld dan bij avondmensen. Veelal is hier sprake van een genetische aanleg.
Slapen na een nachtdienst heeft vooral tot gevolg dat je minder diep in slaapt. De herstelslaap aan het begin van de slaapcyclus komt dan minder uit de verf. Slapen voor een vroege ochtenddienst daarentegen verstoort juist de laatste fase van een normale slaapcyclus (de REM slaap). Het lijkt erop dat avondmensen vooral last hebben van het verminderen van de REMslaap en dus meer moeite hebben met de vroege ochtenddienst. Hun ochtendtype collega’s hebben veel meer moeite met de verslechtering van de diepe herstel slaap aan het begin van de slaapcyclus. Zij vinden de nachtdienst de zwaarste dienst.
Verminderde alertheid.
Door de verstoring van de normale slaapcyclus raken ploegendienstwerkers sneller vermoeid dan hun dagdienstcollega’s. Dat uit zich vooral in slaperigheid tijdens de nachtdienst en verminderde alertheid. Dit effect treedt al op bij de eerste nachtdienst en stapelt zich op naarmate bij elke opeenvolgende nachtdienst. Reeksen van 4 of 5 nachtdiensten zijn dan ook zeer vermoeidheid en gevaarlijk.
Er is uitgebreid onderzoek verricht naar de veiligheidsrisico’s tijdens onregelmatige-/ploegendiensten. Zo blijkt onder andere dat het risico op fouten en ongevallen tijdens de avonddienst ten opzichte van de ochtenddienst met 18% verhoogd is. Dit loopt verder op in de nachtdienst. Hier blijkt een verhoging van 32%. Bovendien wordt het risico op fouten en ongevallen groter naarmate er meer nachtdiensten achter elkaar worden gewerkt. In een reeks van 4 nachtdiensten worden er in de vierde en laatste nachtdienst tot 38% meer fouten en ongevallen gemeten dan tijdens de eerste dienst van de reeks.
Diverse alertheidtesten meten allen hetzelfde patroon. De alertheid vertoont tijdens het nachtvenster een aanzienlijke dip, met een dieptepunt tussen 03:00 en 05:00 uur.
Powernap als antwoord op verminderde alertheid.
.
De acuut optredende vermoeidheid tijdens de nachtdienst is goed te bestrijden door het introduceren van een powernap tijdens de dienst. Een powernap bestaat uit een korte slaap van maximaal 20 minuten tijdens de nachtdienst. Een strategische geplande powernap kan de alertheid tijdens de dienst aanzienlijk verhogen. Op de markt is software beschikbaar die werknemers helpt om een powernap te plannen. Op basis van het individuele roosters, individuele kenmerken zoals chronotype, leeftijd en slaapgewoonten voorspelt het programma Circadian Alertness Simulator (CAS) bijvoorbeeld de momenten waarop verminderde alertheid tijdens de nachtdienst zal optreden en een powernap gepland kan worden.
Het succes van een powernap is afhankelijk van een aantal voorwaarden:
- Geschikte ruimte en faciliteit. Een powernap slaagt in een geluiddichte en verduisterde ruimte in een daarop aangepast stoel of bed.
- Niet langer dan 20 tot maximaal 30 minuten slapen. Zodoende wordt voorkomen dat de powernap overgaat in een normale slaapcyclus en in diepe slaap valt. Werknemers die uit een diepe slaap wakker worden ervaren juist grotere alertheidproblemen.
- Daarmee samenhangend een adequaat weksysteem. Niet alleen gaat het dan om het wakker maken nar 20 minuten maar ook om de onmiddellijke blootstelling aan fel licht. Dit bevordert de alertheid na de powernap.
- En wellicht de belangrijkste factor, bewerkstellig een cultuurverandering; slapen op de werkplek mag of moet zelfs van de baas.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten